جواب:
مقام امامت و جانشینی پیامبر (صلی الله علیه وآله) در نزد شیعه،مقامی بسیار والا و عالی است و منصبی الهی است که دست معرفت و در نتیجه انتخاب و گزینش مردم از دامن والای آن کوتاه‌تر است.
قرآن کریم دربارة مقام امامت ابراهیم خلیل الله می‌فرماید: « و اذابتلی ابراهیم ربّه بکلمات فأَتَمن قال جاعلک للناس اماماً قال من ذریتی؟قال لا ینال عهدی الظالمین؛ و هنگامی که پروردگار، ابراهیم را به سبب حقایقی امتحان فرمود و آنها را حضرت ابراهیم به اتمام رسانید، پس خداوند به او فرمود: تو را به مقام امامت و پیشوایی مردم خواهم رسانید. ابراهیم عرض کرد: آیا از فرزندانم کسی به این مقام نائل خواهد گشت؟ خداوند فرمود: عهد امامت به ستمکاران نخواهد رسید. [1] از این آیه شریفه چند مطلب قابل استفاده است:
1ـ اینکه امامت حضرت ابراهیم (علیه السّلام) غیر از نبوت آن جناب و عالی‌تر از آن بوده است. زیرا این خطاب در اواخر عمر آن حضرت صادر شده و بدون شک در آن هنگام مقام نبوت را داشته است و با اینکه پیامبر بود، مورد ابتلای امتحانات سخت قرار گرفت و آنگاه که شایستگی او به اثبات رسید، به وی وعده داده شد که تو را به مقام امامت انتخاب خواهم کرد. پس معلوم می‌شود که امامت آن حضرت عالی‌تر از مقام نبوتش بوده است.
2ـ امامت عهد و پیمان الهی است که با جعل و انتخاب خداوند اثبات می‌شود و در اختیار مردم نبوده است و آرا و عقاید آنان کوچکترین تأثیری در آن ندارد.
حال با توجه به شرایط بسیار سختی که این منصب عالی دارد به روشنی می‌توان گفت که تنها ذات اقدس الهی است که با توجه به علم مطلق خود بر ضمائر و صفات و مکنونات درونی و شایستگی‌های ذاتی هر شخص، می‌تواند کسی را که واجد شرایط امامت است، تشخیص دهد و به وسیلة پیامبر (ص) به مردم معرفی نماید.
از سوی دیگر، وقتی به روایات نبوی (صلی الله علیه وآله) مراجعه می‌کنیم، هم افضلیت حضرت علی (علیه السّلام) را (که طبیعتاً شرط خلافت رسول الله (صلی الله علیه وآله) است) و هم نص امامتش را می‌بینیم. در اینجا تنها به دو نمونه از نصوص وارد شده در این زمینه اشاره می‌کنیم:
1ـ از احادیثی که به صورت تواتر نقل شده و دالّ بر افضیلت حضرت علی (علیه السّلام) بر همة صحابه ( و از جمله ابوبکر) است، خبر طائر و طبر است. مضمون حدیث این است که روزی مرغ بریانی نزد پیامبر (صلی الله علیه وآله) بود که حضرت دعا فرمود: خدایا محبوب‌ترین خلقت را بفرست تا با من از این غذا بخورد. پس زمانی نگذشت که علی (علیه السّلام) وارد شد و همراه پیامبر (صلی الله علیه وآله) آن غذا را تناول نمود. [2]بعضی از علمای اهل سنت با استناد به این حدیث متواتر گفته‌اند، حضرت علی (علیه السّلام) از همة اصحاب و حتی ابوبکر برتر است. [3]
2ـ حدیث غدیر: زمانی که در حجة الوداع آیة « یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک» [4] نازل شد، پیامبر (صلی الله علیه وآله) دست علی (علیه السّلام) را گرفته و در حضور بیش از صد هزار نفر مسلمانان فرمود: «من کنت مولاه فهذا علی مولاه....» این حدیث از احادیث متواتر است، تا جایی که از 110 نفر از اصحاب و 84 تن از تابعین نقل شده است. [5]
بنا بر این و با توجه به ادلّه فراوان دیگر که مسئلة تنصیص بر امامت امیر المؤمنین (علیه السّلام) را ثابت می‌کند، شکی در افضلیت علی (علیه السّلام) و سزاواری آن حضرت نسبت به جانشینی بلافصل پیامبر (صلی الله علیه وآله) باقی نمی‌ماند. همچنین کلماتی که از خود ابوبکر نقل شده، و اکثر علمای اهل سنت آن را نقل کرده بیانگر این مطلب است که وی خودش را افضل صحابه و سزاوار منصب خلافت نمی‌دانسته است. چنان که از او نقل شده است: «اقیلون فلست بخیرکم؛ مرا از خلافت رها کنید، به درستی من بهترین شما نیستم» و در بعضی از نقل‌ها در ادامه آن آمده است: در حالی که علی (علیه السّلام) هنوز در میان شماست.[6] ابن ابی‌الحدید در مورد این جمله ابوبکر می‌گوید: این جمله در نزد کنیزی از اصحاب ما (معتزله) درست بوده و واقعیت دارد چون بهترین امت علی (ع) بود[7]. خود ابوبکر هم در این امر خودش را کاملاً ذی حقی نمی‌دانست و نوعی دو دلی در وجود او نسبت به این امر وجود داشت به طوری که در اواخر عمرش می‌گوید: همه چیز را می‌خواستم از پیامبر سئوال کنم یکی اینکه ای کاش می‌پرسیدم امر خلافت پس از او از آن کیست تا نزاع و خلاف در میان مسلمانان نمی‌افتاد.[8]
همچنین از او نقل شده است: «ان لی شیطاناً یعترینی فان استقمت فاعینونی و ان زغت فقومونی؛ براستی که مرا شیطانی است که فریبم می‌دهد، پس اگر راست کردار بودم مرا یاری دهید و اگر به خطا رفتم به راهم آورید». [9]
افزون بر این عدة زیادی از اصحاب بزرگ،مانند عمار و یاسر،ابوذر غفاری، سلمان فارسی،جابر بن عبدالله انصاری و عباس و پسرانش و ابی حذیفه یمانی و.... علی را افضل از ابوبکر و عمر دانسته و او را شایسته‌ترین فرد برای جانشینی پیامبر (صلی الله علیه وآله) می‌دانستند. [10] ابن الحدید معتزلی پس از آنکه اتفاق بر عدم منصون بودن، خلافت را از قول مشایخ نقل می‌کند، شمار زیادی از علمای اهل سنت را ذکر می‌کند که همگی قائل به افضلیت امیر المؤمنین علی (علیه السّلام) بر ابوبکر بوده‌اند، از آن جمله: ابی جعفر اسکافی، قاضی القضا عبد الجبار بن احمدـ ابی الحسین خیاط، ابو علی محمد بن عبد الوهاب جبایی، ابوالقاسم بلخی و...دیگران. [11]
«والسّلام»
منبع: www.salam-shia.com
--------------------------------------------------------------------------------
[1] ـ بقره/124.
[2] ـ خصائص نسایی، ج ، ص5ـ اسد الغابه فی معرفه الصحابه،ابن اثیر، عبدالکریم بن عبد الواحدـ انتشارات اسماعیلیان ـ تهران، ج 4، ص30ـ البدایه و النهایه، ج 7، ص35ـ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 1، ص7 از قول: صحیح ترمزی آنرا نقل می‌کند و تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم ـ انتشارات داراالکتب العربیه ـ لبنان، بیروت1385 ه ق. 1965 م.
[3] ـ ابن ابی الحدید،شرح نهج البلاغه، ص7، از قول عبدالوهاب جبایی این مطلب را نقل می‌کند.
[4] ـ مائده/67.
[5] ـ الغدیر، ص64ـ63 علامة امینی ـ سید عبدالحسین.
[6] ـ الامامه و السیاسه ، ج 1، ص14ـ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 1، ص58 منشورات الرضی ـ قم1363ـ دینوری ـ ابن قتیبه.
[7] ـ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج17، ص158.
[8] ـ دینوری، الامامة و السیاسة، چاپ مصر، ص18، تاریخ طبری، ج2، ص353.
[9] ـ الامه و السیاسه، ج 1، ص6ـ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 2، ص8 .
[10] ـ فجر الاسلام، ص322ـ امین محمد.
[11] ـ شرح نهج البلاغه،ابن ابی الحدید، ج 1، ص9 الی 7.
