برهان طراحی ضعیف (به انگلیسی: Argument from poor design) یا برهان بی‌نظمی و بی‌غایتی (به انگلیسی: Dysteleological Argument) یکی از راه‌های شک در وجود خدای طراح است؛ و به ویژه در مقام رد خدایی بر می‌آید که گونههای زیستی را به طور مستقیم و ثبوتی خلق کرده باشد.


ساختار برهان چنین است:

  1. خدایی قادر و عالم مطلق، سازوارههای حیات را با حداکثر نظم و دقت طراحی می‌کند.
  2. در جهان شماری خطا در طراحی وجود دارد؛ مثلا:
    چشم آدمی نسبت به نزدیک‌بینی و آب مروارید، به ویژه در پیری بسیار آسیب پذیر است.
    نقطه کور در شبکیه چشم انسان وجود دارد.
    وجود بال در پرندگانی که پرواز نمی‌کنند، بیهوده‌است.
    حلق مسیر مشترکی برای گوارش و تنفس است؛ که احتمال خفگی و مرگ را افزایش می‌دهد.
    در مردان، بیضه ها در ابتدا در شکم تکامل خود را آغاز می‌کنند و سپس ضمن مهاجرت با عبور از دیوارهٔ شکمی به کیسهٔ بیضه وارد می‌شوند. این مسئله منجر به ایجاد دو ناحیهٔ ضعیف دیوارهٔ شکمی می‌شود که امکان تشکیل فتق (هرنیا) در آن‌ها بالاست. مشکلات ناشی از فتق همچون قانقاریا؛ عموما با مرگ شخص مبتلا پایان می‌پذیرند.
  3. بنابراین یا خدا سازواره‌های حیات را خلق نکرده؛ و یا خدای قادر و عالم مطلق وجود ندارد.

نقدها

منتقدان می‌گویند که مجموعه‌ای که در نگاه نخست ممکن است نامنظم به نظر برسد، وقتی در سطحی بالاتر و در کنار اجزای دیگر به آن نگاه کنیم، چه بسا آن را منظم بدانیم؛ و منظور از نظم، نظم غایی است.

برهان به شدت متکی به آزمون و خطا در موارد بسیار جزئی است. همواره پژوهش‌های بیش تر می‌توانند یافته‌های پیشین را رد کنند. برای مثال در گذشته آپاندیس عضوی زائد در بدن انسان به حساب آورده می‌شد، اما یافته‌های جدید حکایت از مفید بودن آن دارند.

سخن ویلیام پیلی

ویلیام پیلی متکلم مسیحی و صاحب یکی از مشهورترین روایات برهان نظم است. او می‌گفت که با دیدن یک ساعت می‌فهمیم که ساعت سازی وجود دارد، حتی اگر ساعت ساز را نشناسیم. بنابراین به روش مشابه با دیدن چشم نیز می‌توانیم پی به وجود چشم ساز(خدا) ببریم؛ که او را مستقیما نمی‌بینیم.

اما به باور پیلی، حتی اگر ساعت گاهی خوب کار نکند، برهان او منتفی نمی‌شود:

این مطلب هم که ساعتی گاهی از مواقع غلط کار کند و یا اصلاً بندرت درست کار کند، هیچ تاثیری بر نتیجه گیری ما برجای نخواهد گذاشت. فارغ از اینکه ما بی نظمی در حرکت عقربه‌های ساعت را به چه صورتی تعبیر کنیم، و یا اینکه برای چنین خلاف نظمی اصلا تفسیری داشته باشیم یا خیر؛ در هر صورت مقصود و منظور از ساخت آن، طراحی مربوطه و اینکه این دستگاه یقینا باید طراحی داشته باشد؛ اموری به غایت روشن و آشکار می‌باشند. برای اینکه معلوم شود دستگاهی چگونه طراحی و ساخته شده، ضرورتی ندارد که حتما کامل و در حد کمال باشد؛ و اگر پرسش اصلی این باشد که آیا این دستگاه اصلا از روی طرح و نقشه خاصی ساخته شده یا خیر، ضرورت مزبور حتی کمتر نیز خواهد شد.[۱]

پانویس

  1. ↑ جان هیک. وجود خدا. ترجمهٔ عبدالرحیم گواهی. چاپ اول. تهران: نشر علم، ۱۳۸۷. ۱۲۳. ISBN 978-964-405-892-9.