جواب اجمالى:
اولا بسیارى از دانشندان معروف اهل سنت در کتابهاى خود تصریح کردند که آیه تطهیر تنها در خصوص پیامبر اسلام و على و فاطمة و حسن و حسین (ع) نازل شده است از جمله:
ابن جریر طبرى و هیثمى و حاکم حسکانى و واحدى نیشابورى و...
ثانیاً: در خود آیه قرینه اى وجود دارد که همسران رسول خدا (ص) داخل در آیه تطهیر نیستند.
ثالثاً: روایات زیادى از خود همسران رسول خدا (ص) نقل شده است که آنان داخل در آیه تطهیر نمى باشند از جمله عایشه و ام سلمه.
جواب تفصیلى:
در اینجا چند نکته است
نکته اول اینکه:
باید توجه داشت جمعى از دانشمندان معروف اهل سنت در کتابهاى خود تصریح کرده اند که آیه تطهیر در خصوص پیامبر اکرم (ص) و على و فاطمه و حسن و حسین (ع) نازل شده و کسى دیگرى در آن با آنها مشارکت ندارد از جمله ابن جریر طبرى در تفسیر معروف خود نقل مى کند که پیامبر (ص) فرمود: این آیه (آیه تطهیر) درباره پنج نفر نازل شده است (و آنها عباتند از) من و على و فاطمة و حسن و حسین(ع)([1]).
و همچنین دانشمند معروف اهل تسنن مشهور به هیثمى در کتاب معروف خود «مجمع الزوائد» از ابى سعید خدرى نقل مى کند که مى گفت: اهل بیتى که خداوند از آنها پلیدى را دور کرد و آنها را پاک گردانیده پنج نفر هستند. سپس آنها را با (انگشتان) دست شمرد: پیامبر و على و فاطمة و حسن و حسین(ع)([2]).
و باز حاکم حسکانى مفسر معروف د رکتاب خود احادیث متعددى نقل مى کند که آیه تطهیر درباره پنج نفر نازل شده است آنجا که از ابو سعید خدرى نقل مى کند که او گفت:
این آیه درباره پنج نفر نا زل شده است: رسول خدا و على و فاطمة و حسن و حسین(ع)([3]).
باز یکى از دانشمندان معروف اهل سنت على بن احمد مشهور واحدى نیشابورى متوفاى 468 در کتاب معروف خود به نام «اسباب النزول» به اسناد خود نقل مى کند که آیه تطهیر درباره پنج نفر: رسول خدا (ص) و على و فاطمة و حسن و حسین (ع) نازل شده است([4]).
نکته دوم اینکه:
در خود آیه قرینه اى است که همسران پیامبر (ص) داخل آیه تطهیر نیستند و به اصطلاح این قرائن را مى توان بر دو بخش تقسیم کرد: الف) قرینه داخلیه. ب) قرینه خارجیه.
قرینه داخلیه:
مساله ضمیر جمع مذکر مخاطب است که در آیه دوبار ذکر شده است، توضیح اینکه درست است، که این آیه در لابلاى آیات مربوط به همسران پیامبر (ص) است ولى آیه تطهیر لحن جداگانه اى دارد و هدف دیگرى را دنبال مى کند زیرا که آیات قبل و بعد همه با ضمیرهاى جمع مؤنث است ولى آیه مورد بحث با ضمائر جمع مذکر آمده است و این بهترین شاهد و قرینه است که آیه تطهیر ناظر به همسران پیامبر (ص) نمى باشد و کسانى که این قسمت از آیه را ناظر به آنها دانسته اند سخنى بر خلاف ظاهر آیه و قرینه موجود در آن یعنى تفاوت ضمیرها گفته اند.
قرینه خارجیه:
مراد از آن، آن بخش از روایاتى است که مى خوانیم بعد از نزول آیه تطهیر پیامبر (ص) چندین ماه هنگامى که براى نماز صبح از کنار خانه فاطمه (س) مى گذشت صدا مى زد «الصلاة یا أهل البیت» و در بعضى روایات دارد «السلام علیک یا اهل البیت» مفسر معروف حاکم حسکانى در کتاب خو دنقل مى کند:
پیامبر (ص) نه ماه هنگامى را که براى نماز صبح از کنار خانه على و فاطمه مى گذشت صدا مى زد. هنگام نماز است اى اهل بیت، خداوند تنها مى خواهد پلیدى را از شما اهل بیت دور سازد و شما را پاک کند([5]).
در بعضى از احادیث شش ماه نقل شده است از جمله دانشمند معروف الأزهر شیخ منصور على ناصف در کتاب خود از انس نقل مى کند که:
پیامبر اسلام (ص) شش ماه هنگامى که براى نماز صبح از کنار منزل فاطمه مى گذشت صدا مى زد:
هگام نماز است اى اهل بیت خدا تنها مى خواهد پلیدى را از شما اهل بیت دور سازد و شما را پاک کند([6]). در بعضى از احادیث این جریان به عنوان هفده ماه هم آمده است([7]).
تفاوت این تعبیرات طبیعى است زیرا ممکن است هر کدام از راویان حدیث این مطلب را در آن مدت معینى دیده باشند: ابو سعید خدرى نه ماه دیده باشد و هکذا آنچه مهم است این است که ادامه این برنامه و تکرار این سخن در آن مدت طولانى از سوى پیامبر (ص) یک مساله حساب شده بوده است او مى خواسته به وضوح و با تأکید پى در پى روشن سازد منظور از «اهل البیت» تنها على و فاطمه و حسن و حسین (ع) در رأس آنها خود آن حضرت که صاحب اصلى خانه است مى باشند تا در آینده تردیدى براى هیچ کسى باقى نماند و همه بدانند این آیه تنها در شأن این گروه نازل شده است و عجب اینکه با این همه تکرار و تأکید باز مساله براى بعضى مانند سؤال کننده محترم مفهوم و روشن نشده است، راستى حیرت انگیز است.
مگر قرآن نمى فرماید: «و انزلنا الیک الذکر لتبین للناس ما نزل الیهم و لعلهم یتفکرون» و ما این ذکر (قرآن) را بر تو نازل کردیم تا آنچه به سوى مردم نازل شده است براى آنها تبیین کنى، شاید اندیشه کنند([8]). و پیامبر (ص) طبق این احادیث و احادیث آینده «اهل بیت» را در آیه تطهیر تبیین و تفسیر کرده است.
نکته سوم اینکه:
روایات زیادى داریم که نشان مى دهد آیه تطهیر مخصوص به پیامبر (ص) و على و فاطمه و حسن و حسن علیهم السلام مى باشد و همسران آن حضرت در معنى آیه داخل نیستند و ما در اینجا به برخى از آنها اشاره مى کنیم.
1ـ روایاتى از خود همسران پیامبر (ص) نقل شده است و مى گوید: هنگامى که آیه تطهیر نازل شد ما از آن حضرت سؤال کردیم که جزء آن هستیم؟ فرمود شما خوبید اما مشمول این آیه نیستید.
از جمله حاکم حسکانى که یکى دانشمندان اهل سنت است در کتاب خود نقل مى کند که:
ام سلمه همسر گرامى پیامبر(ص) مى گوید: رسول خدا (ص) در خانه من بود که فاطمه غذاى نزد آن حضرت آورد پیامبر فرمود: همسرت و دو فرزندت حسن و حسین را صدا کن آنها آمدند سپس غذا خوردند بعد پیامبر (ص) عباى بر آنها افکند و گفت خداوندا اینها اهل بیت من و عترت من هستند، پلیدى را از آنها دور کن و از هر گونه آلودگى پاکشان گردان.
در اینجا بود که آیه ى شریفه تطهیر «انما یرید الله...» نازل شد... من گفتم اى رسول خدا آیا من هم با شما هستم؟ پیامبر فرمود: تو بر نیکى هستى([9]) (اما در زمره این گروه نیستى).
2ـ ابن اثیر در کتاب معروف خود «اسد الغابة فى معرفة الصحابة» همین مضمون را با مختصر تفاوت نقل کرده است مى گوید:
پیامبر (ص) در خانه ام سلمه بود آیه تطهیر نازل شد پیامبر (ص) فاطمه و حسن و حسین را فرا خواند و در زیر عبا قرار داد و على هم در پشت سر آن حضرت بود سپس گفت: (خدایا) اینها اهل بیت هستند پلیدى را از آنها دور کن و از هر گونه آلودگى پاکشان گردان ام سلمه گفت: من جزء آنها هستم؟ پیامبر فرمود: تو در جاى خود باش تو بر نیکى هستى([10])(اما جزء آنها نیستى).
و جالب اینکه همین حدیث را دانشمند معروف الأزهر بنام شیخ منصور على ناصف در کتاب خود نقل کرده است سپس اضافه مى کند که ظاهر این قصه نشان مى دهد که مراد از اهل بیت (در آیه شریفه) همین ها (پنج تن) هستند([11]).
ثعلبى از علماء معروف اهل سنت که در اواخر قرن چهارم و اوائل قرن پنجم مى زیست در تفسیر معروف خود از عایشه همسر پیامبر (ص) حدیث ذیل را نقل مى کند و همچنین حاکم حسکانى همان حدیث را با اسناد خود نقل مى کند و ما آن را طبق نقل حسکانى با حذف اسناد نقل مى کنیم:
مردى بنام «مجمع» مى گوید مادرم به خدمت عایشه رسید و از او درباره جنگ جمل و دخالتش در آن جنگ ویرانگر سؤال کرد عایشه (با تأسف) گفت: آن یک تقدیر الهى بود سپس درباره على (ص) سؤال کرد عایشه گفت: از من درباره کسى سؤال مى کنى که محبوبترین مردم نزد پیامبر (ص) بود و از کسى سؤال مى کنى که همسر محبوبترین مردم نزد رسول خدا (ص) بود! من با چشم خود دیدم على و فاطمه و حسن و حسین (ع) را که پیامبر (ص) آنها را در زیر پارچه اى جمع کرده بود و گفت: خداوندا اینها خاندان منند و حامیان من، رجس و پلیدى، را از آنها ببر، و از آلودگیها پاکشان فرما (عایشه گوید) من گفتم: اى رسول خدا آیا من از أهل تو (و از آنها) هستم؟ پیامبر (ص) فرمود: دور باش! تو بر خیر و نیکى هستى (اما جزء این جمع نمى باشى)([12]).
البته روایاتى که دلالت دارند بر اختصاص آیه تطهیر به پیامبر (ص) و على و فاطمة و دو فرزندشان حسن و حسین (ع) بسیار زیاد است تا آنجا که هجده روایت تنها در تفسیر الدرالمنثور نقل شده است که پنج حدیث از ام سلمه، سه حدیث از ابو سعید خدرى، یک حدیث از عایشه، یک حدیث از انس، دو حدیث از ابن عباس، دو حدیث از ابى الحمراء، یک حدیث از وائلة بن اسقع، یک حدیث از سعد، یک حدیث از ضماک بن مزاحم و یک حدیث از زید بن ارقم([13]). و در صحیح مسلم کتاب فضائل اهل البیت و سنن ترمذى و منابع معتبر أهل سنت هم آمده است.
والسلام
--------------------------------------------------------------------------------
[1]- ... عن ابى سعید الخدرى قال قال رسول الله (ص) نزلت هذه الآیة فى و فى على و فاطمة و حسن و حسین. تفسیر ابن جریر طبرى، ج22، ص5 چاپ دوم سال 1392 هـ ق دار المعرفة، بیروت.
[2]- ... عن أبى سعید الخدرى: اهل البیت الذین أذهب الله عنهم الرجس و طهرهم تطهیراً فعدهم فى یده فقال: خمسة: رسول الله (ص) و على و فاطمة و الحسن و الحسین (ع)، مجمع الزوائد، ج9، ص167، دار الفکر بیروت، سال 1408 هـ ق.
[3]- ... عن أبى سعید الخدرى: قال: نزلت هذه الآیة فى رسول الله (ص) و على و فاطمة و الحسن و الحسین (ع)، شواهد التنزیل، ج2، از ص24 تا ص27، حدیث 659 و 66 و 661 و 664، چاپ اول، سال 1393 هـ ق، مؤسسه أعلمى، بیروت.
[4]- ... عن عطیة بن أبى سعید: «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً» قال: نزلت فى خمسة فى النبى (ص) و على و فاطمة و الحسن و الحسین (ع)، اسباب النزول واحدى نیشابورى، ص295، دار الکتاب العربى، بیروت، چاپ دوم، سال 1406 هـ.
[5]- ... عن أبى سعید الخدرى عن النبى (ص) قال: کان یحیىء الى باب على تسعة أشهر کل صلاة غداة و یقول: الصلاة رحمکم الله «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً»، شواهد التنزیل، رقم حدیث 668. (مدرک قبلى).
[6]- ... عن أنس قال: کان النبى (ص) یمر باب فطمة ستة أشهر اصلاة الفجر یقول: الصلاة یا أهل البیت «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً»، التاج الجامع للأصول، ج4، ص207 (مدرک قبلى).
[7]- ... عن الحافظ قال: اقمت بالمدینة سبعة عشر شهراً، فکان رسول الله (ص) اذا طلع الفجر ـ او الصبح ـ کل یوم أتى باب على و فاطمة فیقول: الصلاة...، شواهد التنزیل رقم حدیث 696 (مدرک قبلى).
[8]- نحل/44.
[9]- عن ام سلمة قالت: جائت فاطمة إلى النبى (ص) تحمل حریرة لها، فقال: ادعى زوجک و انبیک فجائت بهم فطعموا ثم ألقى علیهم کساءً له خیبریاً فقال: اللهم هؤلاء أهل بیتى و عترتى فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیراً، فقلت: یا رسول الله و أنا معنهم؟ قال أنت إلى خیر. شواهد التنزیل، ج2، ص56، چاپ اول، سال 1393، مؤسسه أعلمى، بیروت.
[10]- ... نزلت هذه الآیه على النبى (ص): «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً»، فى بیت ام سلمه فدعا النبى (ص) فاطمة و حسناً و حسیناً فجللهم بکساء و على خلف ظهره ثم قال: هؤلاء اهل بیتى فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیراً، قالت ام سلمة: و أنا معهم یا رسول الله قال: انت على مکانک أنت إلى خیر. أسد الغابة فى معرفة الصحابه، ج2، ص12، دار احیاء التراث العربى، بیروت.
[11]- ... عن عمر بن ابى سلمة ربیب النبى (ص) قال لما نزلت على النبى (ص) هذه الآیة: «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً»، فى بیت ام سلمه فدعا فاطمة و حسناً و حسیناً فجللهم بکساء ثم قال: اللهم هؤلاء اهل بیتى فأذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیراً قالت ام سلمة: و أنا معهم یا رسول الله قال: ؤنت على مکانک و أنت على خیر. فظاهره ان المراد بأهل بیته و هؤلاء!
التاج الجامع للأصول، ج4، ص207، دار احیاء التراث العربى، بیروت، چاپ چهارم، سال 1406 هـ .
[12]- ... عن مجمع قال:
دخلت مع أمتى على عایشه فسألتها أمى قال: أرأیت خروجک یوم الجمل؟ قال: انه کان قدر; من الله فسألتها عن على فقالت: تسألنى عن أحب الناس کان إلى رسول الله (ص) و زوج أحب الناس کان إلى رسول الله (ص) لقد رأیت علیاً و فاطمة و حسناً و حسیناً و جمع رسول الله بثوب علیهم ثم قال: اللهم إن هؤلاء أهل بیتى و حامى فأذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیراً، فقلت: یا رسول الله أنا من أهلک؟ قال: تنحى فانک إلى خیر. شواهد التنزیل، ج2، ص38، شماره حدیث 684، چاپ اول، سال 1393، مؤسسة اعلمى بیروت.
[13]- تفسیر الدر المنشور، ج5، ص196 ـ 199 در ذیل تفسیر آیه تطهیر.
منبع: www.salam-shia.com
