جواب اجمالی:
شهادت بر ولایت امیر المؤمنین علی ابن ابیطالب ـ علیه السلام ـ ، بنا بر نظر شیعه جزء اذان نمیباشد، امّا شهادت بر ولایت آن حضرت، از اصول دین و کامل کننده شهادت بر توحید و نبوت میباشد. از این رو گفتن آن، با توجه به روایات شیعه و سنّی لازم است.
جواب تفصیلی:
شهادت بر ولایت امیرالمؤمنین حضرت علی ـ علیه السّلام ـ در اذان از مسائل اختلافی بین علمای شیعه و سنّی است که ریشهای بسیار عمیق دارد. این که به شیعه نسبت داده شود، شهادت بر ولایت را جزء اذان میداند، ادّعایی بیپایه و اساس است چرا که مشهور علمای شیعه قائل به عدم جزئیت آن در اذان میباشند. این مطلب نیز درست است که بدعت در دین باطل و حرام است، امّا منظور از بدعت آن است که در احکام دین اسلام ـ آنگونه که خداوند به وسیله پیامبر ـ صلیالله علیه و آله ـ برای مسلمانان تکلیف کرده است ـ تغییر ایجاد نموده به طوری که یا از آن بکاهیم یا بر آن اضافه کنیم. مثل اینکه عمر بن الخطاب دستور ممنوعیّت متعد (ازدواج موقت) را که در زمان پیامبر اکرم ـ صلیالله علیه و آله ـ حکم الهی وسنّت نبوی بود و پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ به آن امر فرموده بود[1]، صادر نمود و عاملین به این سنّت را مجازات میکرد[2] و خودش میگفت: «متعتان کانتا علی عهد رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ و أنا أنهی عنهما و أعاقب علیهما متعة الحج و متعه النساء[3]؛ یعنی دو متعهای که در زمان رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ اجرا میشد، من از آنها نهی میکنم و عامل بر آن دو یعنی تمتع در حج و عقد انقطاعی را مجازات میکنم. و همین طور در اذان برداشتن «حی علی خیر العمل» و گفتن جملة«الصلاة خیر من النوم،» اینها و بسیاری دیگر بدعتهایی است که در دین اسلام صورت گرفته است. امّا در مورد دلیل ذکر شهادت بر ولایت در اذان باید گفت که علمای شیعه آن را به دلیل خاص ثابت نمیدانند، بلکه آنرا از دلیل عام یعنی اطلاقات عموم ادلّه و فحوای آن لازم می‌دانند و شهادت ثالثه را سنّتی می‌دانند که از بزرگترین اصول مذهب است با این که از فصول اذان به شمار نمیرود به طوری که شهادت بر ولایت را کامل کنندة شهادت بر توحید و نبوت دانسته و مانند صلوات در اذان است که استحباب آن پس از ذکر نام شریف پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ ثابت است، لیکن نه از دلیل خاص بلکه از روی دلیل عام. امّا ادعّای دیگر که امامان شیعه اذان را بدون شهادت بر ولایت ذکر میکردند نیز باطل و بی اساس است چرا که با توجّه به روایات و کلام امام صادق ـ علیه‌السلام ـ این مطلب از صحت به دور است و اگر در مواردی هم ذکر شده باشد از روی تقیّه و حفظ اصل اسلام صورت گرفته است و اگر این شهادت بر اذان ایرادی وارد میساخت یقیناً شیعیان را از آن منع میکردند در حالی که منعی وجود ندارد، بلکه تأکید و تصریح به آن نیز شده است. مثل روایتی که از پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ نقل میکنند که، روزی یکی از مسلمانان خدمت آن حضرت رسید و عرضه داشت: یا رسول الله ـ صلی الله علیه و آله ـ چند روزی است که حرفهای تازه میشنوم که قبلاً نشنیده بودم. پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ از او میپرسند: مگر چه شنیدهای؟ مرد عرب پاسخ میدهد: میگویند سلمان و اباذر در اذان خود پس از شهادت به رسالت شما، با گفتن «اشهد انّ علّیاً ولیّ الله» اقرار به ولایت علی بن ابی طالب ـ علیه السّلام ـ میکنند. رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: مطلب را درست و خوب شنیدهای؛ سلمان و اباذر کار صحیحی انجام میدهند. پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ در ادامه میفرمایند: مگر پیام خدا و گفتار مرا در روز غدیر فراموش کردهای؟ سپس با یادآوری عبارت «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» آن مرد عرب را از پیمان شکنی بر حذر داشته و فرمودند: هر که چنین کند به ضرر دین و دنیای خود اقدام کرده است.[4] به این ترتیب معلوم میشود که پس از واقعة غدیرخم و در دوران حیات پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ شهادت به ولایت در اذان مطرح بوده و پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ نیز آنرا تأیید وتصدیق نمودهاند.
در پایان نظر بعضی از علمای شیعه را در این خصوص ذکر مینماییم:
1ـ مرحوم صاحب جواهر[5] (ره) میگوید: شهادت بر ولایت در اذان مانعی ندارد امّا نه با این نیّت که جزء اذان باشد بلکه به جهت عمل نمودن به این حدیث که امام صادق ـ علیه السّلام ـ میفرمایند: «هر گاه یکی از شما گواهی بر توحید و نبوت داد باید بگوید، علیٌ امیرالمومنین ولیّ الله» واین گونه اضافه ضرری به موالات و ترتیب میان فصول اذان نمیرساند، بلکه مانند صلوات است.... و اگر اتفاق و قبول اصحاب بر عدم جزئیت آن در اذان نبود، ممکن بود ادّعای جزئیت آن را بنماییم و این به آن خاطر است که دلیل عام، صلاحیت بر مشروع بودن حکم خاص را دارد.
2ـ محدث قمی میگوید: علامه حلّی در منتهی آورده است که بنابر حدیث امام صادق ـ علیه السّلام ـ که میفرماید: هر گاه یکی از شما گفت «لا اله الا الله، محمد رسول الله» سپس بگوید «علی امیرالمومنین ولی الله»، استحباب گفتن آن به طور عموم معلوم میشود واذان یکی از موارد مذکور است.[6]
1184م
«والسّلام»
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . صحیح مسلم، ج1، ص474 و قرطبی، ج2، ص365
[2] . صحیح مسلم، ج1، و ابن ربیع، تیسیرالوصول، ج4، ص262 و ابن حجر، فتح الباری، ج9، ص141.
[3] . البیان والتبیین جاحظ، ج2، ص223 و تفسیر قرطبی، ج2، ص307.
[4] . سید محمد شیرازی، الفقه، ج19، ص331 (در کتاب السیاسة الحسینیه، شیخ عبدالعظیم میگوید: در یک کتاب خطی درمکتبة ظاهریه دمشق کتابی دیدم به نام «السلافة فی امر الخلافه» تألیف الشیخ عبدالله مراغی از اعلام و علمای بزرگ سنی قرن هفتم، که این مطلب را در کتاب خویش آورده است).
[5] . محمد حسن نجفی، جواهر الکلام، ج9، ص87.
[6] .شیخ عباس قمی، سفینة البحار، ج1، ص16.
منبع: www.salam-shia.com
