جواب اجمالی: 


اصل وجود مصحف امام علی ـ علیه السّلام ـ در روایات شیعه و سنی آمده و علمای فریقین آنرا قبول دارند. طبق روایات منقول، آن مصحف بعد از امام علی ـ علیه السّلام ـ در دست ائمه اطهار (علیهم السلام) یکی پس از دیگری قرار داشته و اکنون در دست امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) می‎باشد، و از نظر مقدار آیات چیزی زیاده و کم ندارد و تنها فرقش با قرآن موجود در دو چیز است: یکی اینکه طبق ترتیب نزول نوشته شده است. دوم: اینکه در حاشیه آن به صورت متمایز، حضرت علی ـ علیه السّلام ـ مطالبی در مورد تفسیر، شأن نزولها، سبب نزولها، زمان و مکان نزول و ... نوشته اند. 


جواب تفصیلی: 


وجود مصحف امام علی ـ علیه السّلام ـ غیر قابل شک[1] و بلکه مورد اتفاق فریقین است[2]. چرا که در منابع شیعه و سنی به آن تصریح یا اشاره شده است[3]؛ مثلاً سیوطی از طریق ابن سیرین از امام علی ـ علیه السّلام ـ چنین نقل می‎کند: «لما مات رسول‎الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ آلیت الا آخذ علی ردائی الالصلاة جمعة حتی اجمع القرآن» همین که پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ از دنیا رفت سوگند یاد کردم که عبایم را جز برای نماز جمعه (بر دوش) نگیرم، تا قرآن را جمع کنم». و بعد راوی می‎افزاید: «فجمعه» یعنی پس آن را جمع کرد[4]. و از بعضی روایات استفاده می‌شود که آن مصحف شریف بعد از امام علی ـ علیه السّلام ـ به ائمه اطهار ـ علیهم السّلام ـ یکی پس از دیگری منتقل شده، تا به دست امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) رسیده است؛ چنانکه امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‎فرمایند: «فاذا قام القائم قرأ کتاب الله عزوجل علی حده و اخرج المصحف الذی کتبه علی ـ علیه السّلام ـ» و وقتی که حضرت قائم قیام فرماید، کتاب خدای عزوجل(قرآن) را به صورت واقعی خواهد خواند و مصحفی که امام علی ـ علیه السّلام ـ نوشته است را می‌آورد»[5]. و در روایت دیگر، خود امام علی ـ علیه السّلام ـ نیز بر این مطلب تصریح نموده‌اند[6]. 


برخی از محققان ویژگی‎هایی را برای مصحف امام علی ـ علیه السّلام ـ ذکر کرده اند[7]، که می توان آنها را به دو دسته کلی تقسیم کرد:   


الف) از جهت تألیف و نظم: در مصحف امام علی ـ علیه السّلام ـ قرآن، طبق ترتیب نزول، نوشته شده است[8]؛ چنانکه محمدجواد بلاغی(ره) می‎گوید: «و نزد شیعه معلوم است که امیرالمؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ بعد از رحلت رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ عبا بر دوش نگرفت مگر برای نماز، تا اینکه قرآن را به ترتیب نزول و تقدیم منسوخ بر ناسخ جمع کرد[9].» و ابن حجر سنی گوید: «قد ورد أن علیاً ـ علیه السلام ـ جمع القران علی ترتیب النزول عقب موت النبی ـ صلّی الله علیه و آله ـ»، وارد شده است که امام علی ـ علیه السّلام ـ بعد از پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ قرآن را به ترتیب نزول جمع کرد»[10]. و سیوطی نیز گوید: «کان اول مصحف علی ـ علیه السّلام ـ سورة اقرأ ثم سورة المدثر، ثم المزمل، ثم تبت ثم التکویر... و هکذا الی آخر ترتیب السور حسب نزولها» اول مصحف امام علی ـ علیه السّلام ـ، سوره اقرأ، سپس مدثر... و همین‎طور تا آخر ترتیب سوره‎ها، طبق نزولشان[11].» 


ب) از جهت محتوا: این مصحف شریف طبق بعضی روایات مشتمل بر چیزهایی است که در قرآن موجود در دست ما، وجود ندارد؛ چنانکه حضرت علی ـ علیه السّلام ـ در پاسخ سؤال طلحه در مورد مصحف شریف آن حضرت، چنین فرموده‎اند: «ای طلحه! تمام آیاتی که خداوند -عزوجل- بر حضرت محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ نازل فرموده با املاء پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ و خط من نزد من است؛ هر حلال و حرام و حدود و احکام، یا هر چیزی که امت تا روز قیامت به آن احتیاج داشته باشند، حتی دیه‎خراشی که بر بدن وارد شود، نزد من است؛ که با املاء پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ و خط من، نوشته شده است. طلحه پرسید: آیا هر چیز کوچک و بزرگ، خاص و عام و آنچه تا روز قیامت اتفاق می‎افتد در آن نوشته شده و نزد توست؟! حضرت فرمودند: آری...»[12]. اما این اضافات به عنوان متن قرآنی نیست. بلکه برخی از آنها به عنوان توضیح و تفسیر، و برخی برای بیان آیات ناسخ و منسوخ، و بعضی مربوط به سبب و شأن نزول آنها، و برخی هم بیانگر زمان و مکان نزول آنها می‎باشد که پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ آنها را از طریق وحی غیر قرآنی دریافت، و به علی‎ـ‎علیه السّلام ـ املاء کرده است و ایشان نیز ـ طبعاً ـ آنها را در حاشیه و خارج از متن قرآن نوشته‎اند[13]. چنانکه خود ایشان می‎فرمایند: «هیچ آیه‎ای بر رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ نازل نشده مگر آنکه حضرت برایم قرائت و املاء فرمود و من آنرا نوشتم و تأویل و تفسیر و ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه آیات را به من آموخت... و هیچ علمی را که پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ به من آموخت، فراموش نکردم و نوشتم.»[14] 


 و این مطلب (یکسانی قرآن موجود با مصحف امام علی ـ علیه السّلام ـ از جهت متن قرآنی) قرائن دیگری نیز دارد: 


1. تمام ادله عدم تحریف قرآن، که در کتب علماء شیعه نوشته شده است[15]. 2. در روایات فراوانی، ائمه اطهار ـ علیهم السّلام ـ پیروان خود را بر قرائت و عمل به همین قرآن تشویق کرده‌اند و برای قرائت تک‎تک سوره‌های آن فضائل و ثوابهائی را ذکر فرموده‎اند[16]. 3. اگر مصحف امام علی ـ علیه السّلام ـ آیاتی در مورد امامت و... داشت که در این قرآن نیست، حضرت و یارانش به آن احتجاج می‎کردند[17]، در حالی که هرگز چنین نکرده‎اند. 4. این قرآن اگر با قرآن امام علی ـ علیه السّلام ـ فرق داشت امام علی ـ علیه السّلام ـ و فرزندانش اعلام می‎فرمودند، زیرا سکوت در اینجا باعث محو دین است و تقیه در جایی که موجب فساد دین باشد جایز نیست[18]. 


 تذکر: گرچه طبق آنچه که گذشت، فرقی بین مصحف امام علی ـ علیه السّلام ـ و قرآن موجود، از جهت متن قرآن وجود ندارد، ولی با توجه به اینکه حضرت در حدیث فوق تفسیر و تأویل را مقابل محکم و متشابه قرار دادند، معلوم می شود که مقصود از تأویل، بیان معانی باطنی قرآن است که در روایات برای قرآن بطون زیادی ذکر شده است[19]. و مسلماً آنچه را که شخصیتی چون امام علی ـ علیه السّلام ـ با املاء پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ در مصحفش نوشته است، حقایق فراوانی دارد که دست ما از آن کوتاه است؛ چنانکه از ابن جبری نقل شده است: «ولو وجد مصحفه لکان فیه علم کبیر و لکنه لم یوجد» اگر مصحف امام علی ـ علیه السّلام ـ یافت شود، حتماً در آن علم بزرگی (فراوانی) است ولی یافت نشده است[20]. بنابراین آن مصحف با قرآن فعلی قابل مقایسه نیست.  


  در پایان ،این سؤال مطرح می‌شود که؛ چه چیزی باعث شد که مردم را از علم بی‌پایان حضرت امیرالمؤمنین امام علی (علیه السلام)، اولین مسلمان و یار و یاور همیشگی پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) با آن همه فضائل منقول از سوی فریقین، بی‌بهره کنند ،تا جائی که همة مسلمانان از آن مصحف پرفیض و نورانی محروم باشند؟ آیا چیزی جز عناد و لجاجت و حماقت عده‌ای دنیا پرست و سست عنصر، تصور می‌شود؟!  اللهم اهدنا الی صراطٍ مستقیمٍ. 


«والسّلام» 

منبع: www.salam-shia.com 



--------------------------------------------------------------------------------


[1] . آیت‎الله سید ابوالقاسم، خوئی، البیان، (بی جا: انوار الهدی، چاپ هشتم، 1401 هـ ق)، ص 223. 


[2] . دکتر فتح‎الله، محمدی (غبارزادگان)، سلامة القرن من التحریف، (تهران: پیام آزادی، چاپ اول، 1420هـ ق)، ج 1، ص 60. 


[3] .رک: محمد بن یعقوب، کلینی، اصول کافی، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، (تهران، علمیه اسلامیه، بی‎نوبت چاپ، بی‎تا)، ج 4، ص 444، احمد بن علی بن ابی طالب، طبرسی، الاحتجاج، تحقیق ابراهیم بهادری و محمد هادی به، (تهران: اسوه، چاپ دوم، 1216 هـ ق)، ج 1، ص 207، جلال‎الدین، عبدالرحمن، السیوطی، الاتقان، تصحیح محمد سالم، هاشم، (بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1421 هـ ق)، ج 1، ص 117، ابن سعد، الطبقات الکبری، (بیروت: دار بیروت، بی‎نوبت چاپ، 1405 هـ ق) ج 2، ص 338، علامه، سید محمد حسین، طباطبائی، المیزان، (قم: اسماعیلیان، چاپ پنجم، 1393 هـ ق)، ص 36 – 38.  


[4] . الاتقان، پیشین. 


[5] . اصول کافی، پیشین. 


[6] . رک: الاحتجاج، پیشین، ص 358 – 359، ملاحسن، فیض کاشانی، تفسیر الصافی، (بیروت: موسسة الاعلمی للمطبوعات، بی‎نوبت چاپ، بی‎تا)، ص 42، اسماعیل، انصاری، اسرار آل محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ (ترجمه کتاب سلیم بن قیس، (قم:دفتر نشر معارف اسلامی، چاپ اول، 1413 (هـ ق)، ص 253 – 254. 


[7] .رک: آیت‎الله، محمد هادی، معرفت، الشهید، (قم:موسسة النشر الاسلامی، اول، 1412 هـ ق)، ج 1، ص 292، آیت‎الله، ناصر، مکارم و دیگران، تفسیر نمونه، (تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ پنجم، 1364)، ج 11، ص 28. 


[8] . آیت‎الله، ناصر، مکارم و دیگران، تفسیر نمونه، پیشین، الطبقات الکبری، پیشین، سلامة القرآن من التحریف، پیشین، ص 62، شیخ مفید، الارشاد، قم:بصیرتی، بی‎نوبت، چاپ، بی‎تا)، ص 365. 


[9] . شیخ محمدجواد، بلاغی، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، (قم: موسسة البعثة، چاپ اول، 1420 هـ ق)، ج 1، ص 51، 


[10] . مرکز الثقافة و المعارف القرآنیه، علوم القرآن عند المفسرین، (قم: مکتب الاعلام السلامی، چاپ اول، 1420 هـ ق)، ج 1، ص 351. 


[11] . الشهید، پیشین، ص 290. 


[12] . الاحتجاج، پیشین، ص 356 – 357، تفسیر الصافی، پیشین، ص 42، اسرار آل محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ، پیشین، ص 251 – 252. 


[13] . رک: التمهید، پیشین، ص 292، آیت‎الله، سیدابوالقاسم، خوئی، البیان، پیشین، ص 223، سلامة القرآن، پیشین، ص 63، تفسیر نمونه. پیشین.  


[14] . التمهید، پیشین، ص 293. 


[15] . رک: آیت‎الله محمدهادی، معرفت، صیانه القرآن من التحریف، (قم: موسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، 1418 هـ ق)، ص 35 – 57، سلامه القرآن من التحریف، پیشین، ص 11 – 34.    


[16] . اصول کافی، پیشین، ص 394 – 434 (کتاب فضل القرآن)، ابوجعفر، محمد بن علی بن الحسین، القمی (شیخ صدوق)، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ترجمع علی اکبر غفاری، (بی‎جا: کتاب فروشی صدوق، چاپ هفتم، 1363)، ص 224 – 291. 


[17] . المیزان، پیشین، ص 116. 


[18] .امام خمینی (ره)، الرسائل، (قم: اسماعیلیان، چاپ دوم، 1410 هـ ق)، ج 2، ص 177، آیت‎الله ناصر مکارم، القواعد الفقهیة، (قم: مدرسة الامام امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ، چاپ سوم، 1411 هـ ق)، ج 1، ص 415.  


[19] . رک: المیزان، پیشین، ج 3، ص 72 – 73، محمد، محمدی ری‎شهری، میزان الحکمه، (قم، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ دوم، 1367)، ج 8، ص 94 – 95. 


[20] . علوم القرآن عند المفسرین، پیشین.